Dodatkowe skurcze serca, zwane również ekstrasystolami, to pojedyncze, nieregularne uderzenia serca, które często budzą niepokój. Najczęściej nie są niebezpieczne i pojawiają się nawet u osób zdrowych, choć mogą sygnalizować problem, jeśli towarzyszą im inne objawy lub występują bardzo często. Warto wiedzieć, kiedy można je zignorować, a kiedy wymagają wizyty u lekarza.
Czym są dodatkowe skurcze serca i jak powstają?
Dodatkowe skurcze serca, nazywane również ekstrasystolami, to przedwczesne pobudzenia elektryczne, które powodują nadprogramowe bicie serca poza prawidłowym jego rytmem. Są wynikiem aktywności komórek w sercu, które wytwarzają impuls elektryczny szybciej niż normalny rozrusznik serca, czyli węzeł zatokowy.
Powstawanie dodatkowych skurczów serca jest efektem zaburzeń przewodzenia impulsu elektrycznego w obrębie mięśnia sercowego. Może do nich dojść zarówno w przedsionkach (ekstrasystolie przedsionkowe), jak i w komorach serca (ekstrasystolie komorowe), a miejsce ich powstawania decyduje o typie skurczu.
Na ryzyko pojawienia się dodatkowych skurczów mają wpływ nie tylko zaburzenia budowy lub funkcji serca. Znaczenie mają również mikroskopijne zmiany w błonach komórkowych kardiomiocytów. Zmiany w przepływie jonów potasu, sodu czy wapnia, które odpowiadają za depolaryzację i repolaryzację komórek serca, odgrywają dużą rolę w generowaniu takich nadprogramowych pobudzeń.
Zjawisko dodatkowych skurczów można zaobserwować na zapisie EKG, gdzie pojawia się przedwczesny kompleks QRS, a po nim okres tzw. pauzy wyrównawczej, zanim rytm wróci do normy. Typowe wartości częstości występowania fizjologicznych dodatkowych skurczów serca u zdrowych osób wahają się od kilku do nawet kilkuset na dobę.
Jakie są objawy dodatkowych skurczów serca?
Dodatkowe skurcze serca najczęściej objawiają się jako nagłe „ukłucia” lub uczucie przerwy w pracy serca. Typowym objawem jest odczuwalne mocniejsze uderzenie serca, określane jako palpitacja. Może temu towarzyszyć wrażenie zatrzymania serca na ułamek sekundy, po którym występuje mocniejszy, wyczuwalny skurcz.
Niektóre osoby opisują dodatkowe skurcze jako chwilowe uczucie „wypadania” serca lub niepokój w klatce piersiowej. Objawy potrafią się nasilać podczas odpoczynku, po wysiłku bądź w trakcie stresu, a często mijają samoistnie. U zdrowych osób dodatkowe skurcze zwykle nie prowadzą do duszności, bólu, utraty przytomności czy osłabienia, natomiast u pacjentów z chorobami serca objawy te mogą być bardziej uciążliwe.
Najczęstsze subiektywne objawy dodatkowych skurczów serca obejmują:
- nagłe, pojedyncze „uderzenia” lub „potknięcia” serca
- wrażenie krótkiej przerwy w pracy serca
- palpitacje, czyli silnie odczuwalne bicie serca
- uczucie niepokoju, czasem lekkie osłabienie
Większość z tych objawów nie stanowi zagrożenia, jeśli nie pojawiają się przy nich alarmujące symptomy, takie jak omdlenia czy ból w klatce piersiowej. U części osób dodatkowe skurcze występują zupełnie bezobjawowo i są wykrywane przypadkowo podczas badania EKG. Objawy mogą być bardziej nasilone u osób z zaburzeniami lękowymi lub w sytuacji silnego stresu, nawet gdy serce jest zdrowe.
Dlaczego pojawiają się dodatkowe skurcze serca?
Dodatkowe skurcze serca, zwane także ekstrasystolami, pojawiają się, gdy impulsy elektryczne powstają w sercu poza jego naturalnym rozrusznikiem, czyli węzłem zatokowym. Najczęściej przyczyną są zaburzenia w przewodnictwie elektrycznym mięśnia sercowego, które mogą być przejściowe lub utrwalone.
Do głównych przyczyn występowania dodatkowych skurczów serca należą: stres, zmęczenie i nadmierne spożywanie kofeiny lub alkoholu, które zwiększają podatność komórek serca na nieprawidłowe pobudzenie. Często winne są także zaburzenia gospodarki elektrolitowej, na przykład zbyt niski potas, magnez lub wapń, co można potwierdzić badaniami laboratoryjnymi.
Dodatkowe skurcze serca mogą pojawiać się również w przebiegu innych schorzeń, takich jak nadczynność tarczycy, niedokrwistość czy niewydolność serca. Do ich częstszego występowania predysponują także: choroba niedokrwienna serca, przebyty zawał, kardiomiopatie oraz obecność blizn w mięśniu sercowym.
Na pojawienie się dodatkowych skurczów serca wpływ mają również leki, zwłaszcza niektóre preparaty przeciwdepresyjne, przeciwalergiczne i leki stosowane w leczeniu nadciśnienia. U części osób przyczyna pozostaje idiopatyczna, co oznacza, że nie udaje się jej jednoznacznie ustalić pomimo dokładnej diagnostyki.
Czy dodatkowe skurcze serca są niebezpieczne dla zdrowia?
Dodatkowe skurcze serca, znane jako ekstrasystolie, w zdecydowanej większości przypadków nie są niebezpieczne dla zdrowia i nie prowadzą do poważnych powikłań sercowych. U osób zdrowych, bez chorób serca, takie skurcze uznaje się za łagodne zaburzenie rytmu i wymagają jedynie obserwacji. Ryzyko związane z ekstrasystolami rośnie przede wszystkim wtedy, gdy współistnieją inne schorzenia serca, na przykład niewydolność lub przebyty zawał, ponieważ w takich sytuacjach mogą sprzyjać rozwojowi poważnych arytmii, takich jak migotanie komór.
Do oceny potencjalnego zagrożenia bierze się pod uwagę m.in. częstotliwość dodatkowych skurczów, ich pochodzenie (przedsionkowe lub komorowe) oraz obecność innych objawów, takich jak omdlenia, duszność czy ból w klatce piersiowej. Badania pokazują, że sporadyczne, pojedyncze skurcze u zdrowych dorosłych nie skracają życia ani nie zwiększają ryzyka nagłego zgonu sercowego. Jednak w sytuacjach, gdy ekstrasystol jest bardzo dużo (np. powyżej 10% całkowitej liczby skurczów serca na dobę) lub są one typu komorowego, zaleca się dokładniejszą diagnostykę.
Należy zwrócić uwagę na objawy towarzyszące, takie jak kołatanie serca, nagłe zasłabnięcia, utrata przytomności czy narastające zmęczenie, ponieważ ich obecność może sugerować, że dodatkowe skurcze sygnalizują poważniejszy problem. W takich sytuacjach mogą być one markerem choroby strukturalnej serca, zaburzeń elektrolitowych lub innych schorzeń wymagających leczenia. Badania potwierdzają, że przewlekła, nieleczona arytmia tego typu u osób z chorobami serca może prowadzić do rozwoju kardiomiopatii arytmogennej i niewydolności serca.
Kiedy warto zgłosić dodatkowe skurcze serca do lekarza?
Dodatkowe skurcze serca należy zgłosić do lekarza, jeśli pojawiają się często lub towarzyszą im niepokojące objawy, takie jak duszność, omdlenia, ból w klatce piersiowej, uczucie kołatania lub przerwy w pracy serca. Pomoc medyczna jest konieczna, gdy arytmia pojawia się w spoczynku, utrzymuje się przez dłuższy czas, uniemożliwia codzienne funkcjonowanie albo jeśli w rodzinie występowały nagłe zgony sercowe lub poważne choroby serca.
Zgłoszenie dodatkowych skurczów serca do lekarza jest szczególnie ważne u osób z już rozpoznaną chorobą sercowo-naczyniową (np. niewydolność serca, przebyte zawały), ponieważ zaburzenia rytmu mogą zwiększać ryzyko powikłań w tej grupie. Konsultacja jest potrzebna również wtedy, gdy pacjent przyjmuje leki wpływające na serce lub układ krążenia, ponieważ niektóre z nich mogą wywoływać lub nasilać arytmie.
W praktyce lekarskiej stosuje się jasne wytyczne, które określają sytuacje, w których konieczna jest pilna konsultacja z lekarzem. Najważniejsze z nich to:
- nagłe nasilenie liczby dodatkowych skurczów utrzymujące się przez kilka godzin lub dni
- wystąpienie skurczów w nocy lub podczas odpoczynku bez widocznej przyczyny
- dodatkowym objawom towarzyszy utrata przytomności, zawroty głowy, pogorszenie tolerancji wysiłku
- skurcze pojawiają się po rozpoczęciu nowego leku lub w trakcie infekcji
W każdej z tych sytuacji szybka konsultacja z lekarzem pozwala na przeprowadzenie diagnostyki i rozpoczęcie ewentualnego leczenia, co ogranicza ryzyko poważnych powikłań. Sposób dalszego postępowania zależy od obrazu klinicznego, dlatego nie należy lekceważyć nowych lub gwałtownie nasilających się objawów arytmii.
W jaki sposób diagnozuje się dodatkowe skurcze serca?
Podstawową metodą wykrywania dodatkowych skurczów serca jest wykonanie elektrokardiogramu (EKG). To badanie rejestruje elektryczną aktywność serca i pozwala jednoznacznie rozpoznać obecność skurczów, określić ich pochodzenie (przedsionkowe lub komorowe) oraz częstotliwość.
W przypadku rzadko występujących lub nieregularnych dodatkowych skurczów lekarz może zalecić 24- lub 48-godzinny monitoring metodą Holtera. Pacjent nosi wtedy na ciele rejestrator EKG, który zapisuje pracę serca podczas codziennych aktywności, co znacząco zwiększa szansę wychwycenia nieregularności. Dla uzyskania jeszcze dokładniejszych informacji bywa wykorzystywany Holter 7-dniowy lub urządzenie do samodzielnego rejestrowania EKG, np. nowoczesne miniaturowe rejestratory zdarzeń.
Oprócz tych badań, lekarz często przeprowadza dokładny wywiad medyczny oraz badanie fizykalne, by ocenić potencjalne czynniki prowokujące arytmię. W wybranych przypadkach wykonuje się także echokardiografię, pozwalającą ocenić stan struktury serca i wykluczyć poważniejsze patologie jako przyczynę dodatkowych skurczów.
Jeśli diagnoza jest niepewna lub istnieje podejrzenie poważnej arytmii, pacjent może zostać skierowany na test wysiłkowy EKG. Pozwala to ocenić, jak zachowuje się serce podczas obciążenia i może ujawnić skurcze niewystępujące w spoczynku. Niekiedy stosuje się badania laboratoryjne, głównie w celu oceny elektrolitów, hormonów tarczycy czy funkcji nerek, które mogą wpływać na pobudliwość serca.
Jak można leczyć lub zapobiegać dodatkowym skurczom serca?
Podstawową metodą zapobiegania dodatkowym skurczom serca jest modyfikacja stylu życia. Zaleca się ograniczenie spożycia kofeiny, alkoholu i nikotyny, ponieważ udowodniono, że mogą one nasilać występowanie arytmii. Regularna aktywność fizyczna, zdrowa dieta bogata w potas, magnez i wapń oraz unikanie stresu również odgrywają kluczową rolę w ograniczaniu częstości skurczów dodatkowych.
Jeśli zmiana stylu życia nie przynosi rezultatów, lekarze sięgają po leczenie farmakologiczne. Najczęściej wykorzystuje się beta-blokery lub leki antyarytmiczne, takie jak propafenon czy amiodaron, szczególnie w przypadku objawowych lub bardzo częstych skurczów. W niektórych przypadkach zaleca się suplementację magnezu lub potasu, zwłaszcza jeśli ich niedobory potwierdzono laboratoryjnie.
W przypadku terapii inwazyjnych, u pacjentów z ciężką, oporną na leczenie farmakologiczne postacią dodatkowych skurczów serca, rozważa się wykonanie ablacji przezkateterowej. Jest to zabieg polegający na zniszczeniu ogniska wywołującego arytmię za pomocą prądu wysokiej częstotliwości, co pozwala skutecznie wyeliminować przyczynę zaburzenia. Ablację wykonuje się przede wszystkim u osób, u których arytmia powoduje istotne pogorszenie jakości życia lub ryzyko powikłań.
Oprócz wspomnianych metod, istotne pozostaje monitorowanie i leczenie chorób współistniejących, które mogą nasilać dodatkowe skurcze, takich jak nadciśnienie tętnicze, niewydolność serca czy zaburzenia elektrolitowe. Konieczne jest także regularne wykonywanie kontrolnych badań EKG oraz konsultacje z kardiologiem w celu ustalenia optymalnej strategii postępowania.
